Osoba niepełnosprawna to według ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 44 ze zm.), to osoba której niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem:

• o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności (znaczny, umiarkowany, lekki),
• o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy lub
• o niepełnosprawności, wydanym przed ukończeniem 16 roku życia.

Osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych począwszy od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność.

Osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności podlegają w stosunkach pracy takim samym regulacjom prawnym w zakresie podejmowania pracy, jak inne osoby ubiegające się o zatrudnienie nie posiadające orzeczenia o niepełnosprawności.

W stosunkach pracy prawa i obowiązki pracowników i pracodawców reguluje Kodeks pracy oraz inne ustawy z zakresu prawa pracy. Osobom posiadającym orzeczenie o niepełnosprawności przysługują dodatkowe uprawnienia pracownicze wynikające z wyżej wspomnianej ustawy.

Równe traktowanie pracowników – zakaz dyskryminacji

Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Czas pracy 

Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo (tzw. sztywna norma czasu pracy). Ponadto osoba niepełnosprawna zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może pracować dłużej niż 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Osoba niepełnosprawna bez względu na stopień niepełnosprawności nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.

Wyżej wspomnianych ograniczeń dotyczących czasu pracy osób niepełnosprawnych nie stosuje się w przypadku zatrudnienia osoby niepełnosprawnej przy pilnowaniu (np. w dozorze i ochronie mienia) oraz gdy na wniosek osoby niepełnosprawnej wyrazi na to zgodę lekarz prowadzący badania profilaktyczne pracowników, a gdy nie ma takiego lekarza – lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną. 

Wykonywanie pracy przez osoby niepełnosprawne w ramach skróconego czasu pracy wynoszącego 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu, nie powoduje obniżenia wynagrodzenia.

Stawki godzinowe wynagrodzenia zasadniczego osoby niepełnosprawnej ulegają odpowiedniemu podwyższeniu. Zapewnia to, że wynagrodzenie miesięczne pozostanie na takim samym poziomie jak dla osoby pełnosprawnej pracującej w pełnym wymiarze czasu pracy. 

Przerwa w pracy

Na podstawie art. 134 KP pracownik, którego dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin, ma prawo do 15 minutowej przerwy od pracy. Ponadto osoba niepełnosprawna ma również prawo do dodatkowej 15 minutowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas obu tych przerw wliczany jest do czasu pracy. 

Urlop dodatkowy

Osobie posiadającej znaczny lub umiarkowanego stopień niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do jednego ze wskazanych stopni niepełnosprawności. Dzień zaliczenia do stopnia niepełnosprawności to dzień wydania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.

Dodatkowy urlop wypoczynkowy nie przysługuje osobie uprawnionej do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów. Jeżeli wymiar urlopu dodatkowego przysługujący na podstawie odrębnych przepisów jest niższy niż 10 dni roboczych w takim przypadku zamiast tego urlopu pracownikowi przysługuje urlop dodatkowy z tytułu niepełnosprawności w wymiarze 10 dni.

Prawo do płatnego zwolnienia (turnus rehabilitacyjny, specjalistyczne badania)

Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

• w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku;
• w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

Zwolnienie od pracy udziela się osobie niepełnosprawnej na podstawie wniosku lekarza sprawującego nad nią opiekę. 

Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

Łączny wymiar urlopu dodatkowego urlopu osoby niepełnosprawnej i zwolnienia od pracy nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym.

Utrata zdolności do pracy na dotychczasowym stanowisku – obowiązki pracodawcy

Osobie zatrudnionej, która w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utraciła zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku, pracodawca jest obowiązany wydzielić lub zorganizować odpowiednie stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym, nie później niż w okresie trzech miesięcy od daty zgłoszenia przez tę osobę gotowości przystąpienia do pracy. Zgłoszenie gotowości przystąpienia do pracy powinno nastąpić w ciągu miesiąca od dnia uznania za osobę niepełnosprawną.

Przepisu nie stosuje się, gdy wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było naruszenie przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przez pracownika z jego winy lub jego stanu nietrzeźwości – udowodnione przez pracodawcę.

Warsztaty terapii zajęciowej a zatrudnienie

Warsztaty terapii zajęciowej stwarzają osobom niepełnosprawnym niezdolnym do podjęcia pracy możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia.

Osoba niepełnosprawna, która opuściła warsztaty terapii zajęciowej w związku z podjęciem zatrudnienia, w przypadku utraty tego zatrudnienia i ponownego zgłoszenia do uczestnictwa w warsztacie w terminie 90 dni od dnia opuszczenia przez nią warsztatu, jest wpisywana na listę i ma pierwszeństwo w rozpoczęciu terapii.

Uczestnik warsztatu ma prawo do uczestnictwa w terapii zajęciowej do końca miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiła utrata ważności orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.

opracowanie Marta Kaiper